Kỳ bí lá dít

Thứ tư, 16/07/2014 11:13

Lá dít trông tựa như lá trà nhưng nhỏ hơn và mặt dưới phơn phớt tím. Một số dân sành ăn ở Phú Yên, mê mải loại “lá giang rừng” mới lạ này.

Món gà nấu lá dít rớt “cái đụi”, vì không đủ thơm và chua

Lá dít trông tựa như lá trà nhưng nhỏ hơn và mặt dưới phơn phớt tím. Một số dân sành ăn ở Phú Yên, mê mải loại "lá giang rừng" mới lạ này.

Được biết, cây lá dít mọc hoang dại, ở một số huyện miền núi của hai tỉnh Phú Yên và Bình Định. Anh Nguyễn Hữu Thành, PV - BTV truyền hình An Ninh Phú Yên xác nhận: nó có nhiều ở xã miền núi Sơn Tịnh, huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên.

Một đồng nghiệp trong khi lặn lội tìm thọc trứng kiến vàng ở huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên, để làm phóng sự về muối kiến - bò một nắng, tình cờ gặp lá, kể: "Nó thuộc họ cây thân bụi, mọc lúp xúp như rau bù ngót dưới xuôi - xen lẫn trong rừng lá thấp." Nhưng anh chưa biết đó là, một loại rau thuộc nhóm món ăn - bài thuốc của đồng bào Ba Na, Ê Đê…, bao đời khỏe mạnh cạnh núi rừng khắc nghiệt.

Ngừa lam chướng

Anh Nguyễn Văn Bông, bếp trưởng khách sạn Kaya ở TP. Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên, thích sưu tầm món ngon vật lạ, từng đạt giải nhất cuộc thi sơ kết "Chiếc Thìa Vàng" 2013 cũng rất mê loại lá này. Theo anh Bông, các đồng bào dân tộc Ba Na, Ê Đê…, ở Phú Yên rất sành ăn lá dít. Món phổ biến của họ là, nấu với thịt gà đi bộ. Vài chục năm trước trước, họ nấu với gà rừng, nhưng nay lượng "gà bay" đã trở nên khan hiếm.

Lá dít, đặc sản mới của núi rừng Phú Yên, Bình Định

Đúng bài là, nấu với măng chua (măng: le, tre mỡ… hoặc măng vòi), cùng 3 - 5 trái ớt chim gieo hoặc ớt Xiêm xanh giã giập + chén sả tươi bằm, mớ lá é trắng. Đặc biệt, lá dít phải vò sơ, cho vào sau cùng, dạo qua 1 - 2 bận thì tắt bếp. Làm vậy, nước canh không quá đục và tỏa mùi thơm đặc trưng, tựa như mùi trái măng cụt chín. Mới nghe, dân biết ăn đã khổ sở kiềm nén… nước bọt.

Quan trọng hơn là, chỉ nêm muối hột và rất ít bột ngọt. Ăn kèm với bún hoặc cơm, đều khó giữ eo. Thức chấm tương thích vẫn là muối ớt.

Biết chuyện, ông Nguyễn Phúc Ưng Viên, thầy thuốc thừa truyền triều Nguyễn ở quận Gò Vấp, TP.HCM khen: "Giỏi!" Ông Ưng Viên cho rằng, ăn thường lá này sẽ giúp ngừa bệnh lam chướng như cảm mạo, sốt rét. Tuy nhiên, khuyết điểm của nó là sẽ làm mồ hôi của người ăn nặng mùi hơn. Cách để khắc chế là, nướng sơ nhúm củ nén, rồi rửa sạch, cho vào một lượt với thịt gà và măng.

Ở TP.Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên, cũng có một vài người mang cây dít về trồng trong vườn nhà, để dành nấu món ngon đãi khách quí, bón toàn phân hữu cơ. Song, lá đã giảm đi phân nửa mùi thơm đặc trưng và chậm nẩy chồi non hơn ở rừng.

Tranh giải "Cái Muỗng Vàng"

Cũng theo anh Bông, người Kinh biết được món lạ này nhờ một số dân đi buôn: muối, đường… lên bán ở các huyện miền núi Phú Yên, đổi lấy gà, măng… mang về dưới xuôi. Hoặc, do một số đầu bếp mê sưu tầm món độc như anh.

Hôm tranh tài vòng sơ kết "Chiếc Thìa Vàng" 2014, khu vực Nam Trung bộ, tại TP.Nha Trang, cũng có đội lá dít tham gia, ngày 2 .7. Mới nhìn thực đơn đăng ký dự thi của đội số 12 (Kaya Hotel): lá dít nấu gà ta + măng rừng, ông Trịnh Hoàng Hiệp, chủ tịch Hội đầu bếp Nha Trang trầm trồ: "Ồ! Món này hay lắm! Lá dít sẽ làm da gà thêm giòn, càng tăng khoái khẩu. Hứa hẹn bất ngờ đây!"

Tiếc thay, các thành viên đội Kaya Hotel Phú Yên đã phụ công lá dít!

Tiếc rằng, các đầu bếp đàn em của anh Bông không tải được cái thần của loại lá chua độc đáo này. "Tụi nó không chịu vò sơ lá, cho vào thố canh gà, lúc Ban giám khảo chấm điểm trình bày, để tỏa mùi thơm lạ nhằm tạo ấn tượng mạnh. Phần thuyết trình cũng lập cà, lập cập không tải được cái hồn của lá dít. Còn, trình bày xấu tệ hỏi sao giật giải được", tay bếp trưởng nhỏ con mà lanh lợi, giàu kiến thức về gia vị núi rừng lắc đầu phân tích.

Chuyên gia ẩm thực Bùi Thị Sương, thành viên Ban giám khảo nói thêm: "Món canh hôm đó thiếu chua. Dẫu biết rằng, dân Nam Trung bộ ăn chua yếu hơn trong Sài Gòn. Lá dít cho vị chua thanh nhẹ - nhẹ hơn cả lá giang."

Anh đồng nghiệp tình cờ gặp loại "lá trà chua" này trong rừng Phú Yên còn cho biết, nước canh gà nấu lá dít có màu trắng sữa và đôi lúc, ánh màu tim tím. Anh Bông giải thích rằng, do nhựa lá tương tác với măng chua và nước khoáng lạt (dùng nấu gà), mới tạo nên sắc màu lung linh như vậy.

Nói thế để chứng tỏ, hành trình tìm kiếm những đầu bếp tài năng, cổ xúy các món ngon lành nhằm tài bồi trí lực dân tộc Việt… của Ban tổ chức "Chiếc Thìa Vàng" rất công tâm. Nhờ vậy, bản đồ ẩm thực Việt có thêm một món độc đáo, mới toanh!
Hiện nay, tại TP. Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên, duy nhất quán Bảy Hải, cách Trung tâm sinh thái Thuận Thảo khoảng 100m, có bán món lạ bổ dưỡng này.